Caption: Xe cút kít, một phương tiện vận chuyển cổ xưa của người Việt Nam
Trong cuốn sách "Le Tonkin En 1900" của R.Ruboi, có những tấm ảnh về người dân Bắc Bộ sử dụng xe đẩy một bánh để vận chuyển hàng hóa. Hình ảnh này cho thấy sự sáng tạo và khéo léo của người dân nông thôn Việt Nam khi tạo ra một phương tiện đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả. Đây cũng là loại xe được gọi là "xe cút kít" hay "xe rùa" bởi tốc độ chậm chạp của nó. Nó đã trở thành phương tiện vận chuyển phổ biến nhất tại thời điểm đó, đáng chú ý là quan sát của bác sĩ Hocquard khi anh đến Hà Nội vào những năm 1884 - 1885.
Xe cút kít - một khám phá độc đáo
Loại xe cút kít này hoàn toàn được làm bằng gỗ. Các bộ phận của nó được gắn kết với nhau bằng các chốt gỗ. Khác với xe cút kít của châu Âu, loại xe này có bố trí trọng tải đặc biệt. Bánh xe không đặt ở phía trước mà ở bên dưới trọng tải, giúp giảm tác động lên càng điều khiển. Mặt sàn xe với trọng tải cao được nâng lên so với giá đỡ, đảm bảo sự thăng bằng và dễ dàng điều khiển khi xe chở tải nặng.
Việc điều khiển xe cút kít không khác gì một màn trình diễn xiếc, theo như ghi nhận của Hocquard. Ngay cả binh lính Pháp cũng gặp khó khăn khi lái xe này, trong khi người Việt đã quen với việc giữ thăng bằng và điều khiển xe một bánh này một cách dễ dàng.
Một phương tiện vận chuyển có tuổi đời hàng nghìn năm
Theo nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng, trước thế kỷ 20, phương tiện vận chuyển hàng hóa của người Việt rất đơn giản và lạc hậu so với thế giới. Ngoài việc sử dụng trâu, bò, ngựa, và các loại xe chở hàng gồm hai bánh, xe đẩy một bánh trở thành phương tiện phổ biến nhất trong làng xã và thị xã.
Cấu trúc đơn giản của xe đẩy một bánh là hai càng dài gắn với một bánh xe được làm từ gỗ. Người cầm hai tay đẩy bánh xe này đi về phía trước và hàng hóa được chất lên càng xe. Trong quá trình sử dụng, xe đẩy một bánh này cũng đã trải qua một số cải tiến. Tuy nhiên, người dân Việt Nam vẫn giữ nguyên cấu trúc gỗ đặc cho đến đầu thế kỷ 20.
Caption: Xe cút kít, một phương tiện vận chuyển cổ xưa của người Việt Nam
Khi công nghệ sắt thép phát triển, người ta cũng đã sử dụng xe đẩy một bánh làm bằng sắt trong các công trường. Xe này có hai càng được gắn với một bầu đựng hàng hóa, đầu càng có bánh xe sắt với nan hoa và trục bôi trơn. Dù có sự cải tiến, nhưng xe này vẫn kêu cút kít mỗi khi lăn bánh, vì vậy nó được gọi là xe cút kít.
Loại xe một bánh này xuất hiện không chỉ ở Việt Nam mà còn trong các nền văn minh ở châu Âu và Trung Quốc từ hàng ngàn năm trước. Được cho là do Gia Cát Lượng, một nhà lãnh đạo quân sự và chính trị thời Tam Quốc của Trung Quốc, đã sáng chế và sử dụng loại xe này để vận chuyển quân lương khi chống lại quân Tào Ngụy.
Xe cút kít - Ký ức về phương tiện vận chuyển cổ xưa của người Việt
Lý do mà Việt Nam không có những phương tiện giao thông "cơ giới" lớn như các nước khác được giải thích bởi nhà sử học Dương Trung Quốc. Với địa hình nước ta, người dân thường di chuyển trên sông nước bằng thuyền bè. Đường sá thường bị đứt đoạn bởi sự hiện diện của các con sông, đầm lầy và ruộng nước. Do đó, việc sử dụng xe có bánh xếp ngang như xe ngựa từ phương Tây hoặc từ các vùng khác trong nước không phổ biến. Đến khi người Pháp đến đây và xây dựng hệ thống đường bộ, việc sử dụng các phương tiện mới như xe ô tô, xe bò và xe trâu trở nên phổ biến hơn.
Ký ức về xe cút kít trở thành một phần đặc trưng trong cuộc sống nông dân Việt Nam. Dù đã mất đi trong cuộc sống hàng ngày, nhưng nó vẫn giữ nguyên hình dáng và cách vận chuyển hàng hóa. Như đã được Phan Cẩm Thượng nhận xét, việc làm bánh xe nan hoa trở nên khó khăn và dân nông không quan tâm đến việc cải tiến, vì vậy họ vẫn sử dụng bánh xe gỗ đặc cho đến thế kỷ 20.
Source: Vinhomes Dream City
