Đề Thám bên các cháu của ông
Đề Thám trong bộ tây phục
Hoàng Hoa Thám (1858 - 10 tháng 2 năm 1913), còn được gọi là Đề Dương, Đề Thám ("Đề đốc" Thám) hoặc Hùm thiêng Yên Thế, là một trong những người lãnh đạo hàng đầu trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế chống lại thực dân Pháp từ năm 1884 đến năm 1913.
Thân thế
Theo một bài viết từ tạp chí Nghiên cứu Lịch sử do nhà nghiên cứu Hoài Nam viết, Đề Thám sinh vào năm 1858. Ông sinh ra với tên Trương Văn Nghĩa và sau đó đổi thành Trương Văn Thám. Ông quê ở xã Dị Chế, huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên và sau đó di cư lên Sơn Tây và đến Yên Thế (Bắc Giang). Cha của ông là Trương Văn Thận và mẹ là Lương Thị Minh. Cha mẹ ông đều gia nhập cuộc khởi nghĩa chống lại nhà Nguyễn của Nguyễn Văn Nhàn và Nông Văn Vân ở Sơn Tây.
Chống Pháp
Thời kỳ đầu
Hoàng Hoa Thám đã tham gia vào cuộc khởi nghĩa Đại Trận (1870-1875) và được gọi là Đề Dương. Khi Pháp xâm chiếm Bắc Kỳ lần đầu vào tháng 11 năm 1873, ông gia nhập nghĩa binh của Trần Xuân Soạn và tham gia cuộc khởi nghĩa Cai Kinh (Hoàng Đình Kinh) ở Hữu Lũng từ năm 1882 đến năm 1888. Sau đó, ông quay lại Yên Thế và trở thành một tướng lĩnh với biệt danh "Hùm thiêng Yên Thế". Trong suốt 30 năm lãnh đạo, ông đã tổ chức nhiều trận đánh, đối mặt trực tiếp với các tướng lĩnh Pháp như Godin, Voyron và Frey.
Giảng hòa lần thứ nhất 1894
Sau khi không thể đàn áp được phong trào, Pháp đã chấp nhận giảng hòa vào tháng 10 năm 1894 và cắt giảm quyền lực của nghĩa quân Yên Thế. Nhưng chỉ sau vài tháng, Pháp phản bội và tiến hành tấn công Yên Thế một lần nữa. Cuối cùng, Đề Thám buộc phải chấp nhận giảng hòa lần thứ hai vào năm 1897.
Giảng hòa lần thứ hai 1897
Trong hơn 10 năm giảng hòa (từ tháng 12 năm 1897 đến tháng 1 năm 1909), nghĩa quân Yên Thế đã phát triển mạnh mẽ. Đề Thám đã tổ chức "đảng Nghĩa Hưng" và "Trung Châu ứng nghĩa đạo". Ông cũng đã liên kết với nhiều nhà yêu nước khác như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, Phạm Văn Ngôn và nhiều người khác.
Lực lượng suy yếu
Cuối cùng, vào năm 1913, cuộc khởi nghĩa Yên Thế đã chấm dứt. Có hai giả thiết khác nhau về cái chết của Hoàng Hoa Thám. Một giả thiết cho rằng ông đã bị ám sát trong khi ngủ, trong khi giả thiết khác cho rằng ông đã chết vì bệnh tật.
Gia quyến
- Vợ: Đặng Thị Nho (vợ ba)
- Con gái: Hoàng Thị Thế hay Marie Beatrice Destham
- Con trai:
- Hoàng Đức Trọng hay Cả Trọng
- Hoàng Hoa Phồn hay Hoàng Văn Vi
Văn hoá đại chúng
Ở Việt Nam, rất nhiều đường phố và trường học mang tên Hoàng Hoa Thám và Đề Thám. Cuộc khởi nghĩa Yên Thế của ông đã để lại dấu ấn lớn trong lịch sử dân tộc.
Nếu bạn quan tâm đến cuộc khởi nghĩa Yên Thế và những nhân vật liên quan, có thể tham khảo các truyện Chân tướng quân của Phan Bội Châu, Lương Tam Kỳ, Phan Đình Phùng và Hoàng Thị Thế.
Tham khảo:
- Hoàng Hoa Thám tại Từ điển bách khoa Việt Nam
- Cuộc khang chiến chống Pháp - Hình ảnh cuộc khởi nghĩa Đề Thám
- Nghi vấn chấn động về 'Hùm thiêng Yên Thế'
