Đền thờ Nguyễn Xí
Nguyễn Xí (1397-1465), còn được gọi là Lê Xí, là một vị tướng, nhà chính trị và công thần khai quốc trong triều Hậu Lê. Ông đã phục vụ qua 4 triều đại của vua Hậu Lê.Nhưng cuộc đời của ông không chỉ đơn giản là một vị tướng, mà còn là một người văn chương tài ba và có những đóng góp lớn cho sự phát triển của đất nước.
Tiểu sử
Nguyễn Xí sinh vào năm 1397, ông là con trai của Nguyễn Hợp. Vợ chồng ông có hai người con trai là Nguyễn Khai và Nguyễn Hội. Ông Hợp đã định kết hôn cho con trai thứ Nguyễn Hội với Vũ Thị Hành, một người con gái trong làng Phượng Hoàng Trung Đô, thành phố Vinh, Nghệ An. Nguyễn Hợp và Nguyễn Hội sau đó đã đến làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc và khai dân lập ấp, mở rộng nghề làm muối. Ông Hội có hai con trai là Nguyễn Biện và Nguyễn Xí. Cha và con trai thường xuyên chở muối ra bán ở vùng Lương Giang, huyện Thiệu Hoá - Thanh Hoá và có quan hệ thân thiết với Lê Lợi, người đóng vai trò phụ đạo ở Lam Sơn.
Ngày 9 tuổi, Nguyễn Xí gặp Lê Lợi lần đầu tiên. Vào năm đó, cha ông qua đời vì bị hổ tấn công tại quê nhà Thượng Xá. Sau đó, ông theo anh trai để làm người nhà Lê Lợi. Nguyễn Xí lớn lên trở nên vô cùng dũng cảm và được Lê Lợi yêu mến như con ruột.
Lê Lợi đã gửi ông nuôi hơn 100 con chó săn và dùng tiếng nhạc để chỉ huy chúng. Bầy chó luôn lắng nghe lệnh của ông, chúng di chuyển và hành động như một. Lê Lợi đã ca ngợi và bổ nhiệm ông làm tướng quân Thiết Đột.
Tham gia khởi nghĩa Lam Sơn
Đánh bại Vương Thông ở Tốt Động
Vào mùa xuân năm 1418, Lê Lợi khởi nghĩa Lam Sơn. Nguyễn Xí cùng anh trai Nguyễn Biện tham gia, lúc đó ông mới 22 tuổi. Ngày 16, tháng Giêng, một tên phản bội có tên Ái đã dẫn quân Minh tấn công từ phía sau, bắt giữ gia đình của Lê Lợi và nhiều vợ con của quân dân. Quân sĩ mất lòng tin và bỏ đi, chỉ còn lại Lê Xí cùng Lê Lễ, Lê Náo, Lê Bí và Lê Đạp để nương náu trên núi Chí Linh.
Sau khi chiếm được Thanh Hóa và Thuận Hóa vào tháng 8 năm 1426, Lê Lợi chia quân thành 3 cánh tiến về phía bắc. Để đánh Đông Quan, Lê Lợi đã sai ông và Đinh Lễ. Trên đường đi, Lê Xí đã bắt được một thám tử của Vương Thông, từ đó biết được kế hoạch của đối thủ. Ông và Đinh Lễ đã mưu kế giả làm hiệu quả và đánh bại Vương Thông, giết chết Trần Hiệp, Lý Lượng và 5 vạn quân địch.
Vượt ngục Đông Quan
Lê Lợi nhận tin chiến thắng và tiến quân ra phía bắc để bao vây Đông Quan. Nguyễn Xí và Đinh Lễ nhận lệnh vây phía nam thành. Trong tháng 2 năm 1427, tướng Minh thuộc về Phương Chính đã đánh Lê Triện ở Từ Liêm, Lê Triện đã tử trận. Trong tháng 3, Vương Thông tấn công quân Lam Sơn ở Tây Phù Liệt. Nguyễn Xí và Đinh Lễ đem quân đến tiếp viện và chases quân Minh đến My Động. Nguyễn Xí cùng Đinh Lễ đã bắt được Vương Thông và cùng nhau đánh bại quân địch.
Công thần 4 đời vua
Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi Hoàng đế với tên Lê Thái Tổ. Nguyễn Xí được phong chức Long hổ tướng quân Suy trung bảo chính công thần và có công lao trong việc khai quốc. Năm 1429, khi khắc biển công thần, ông xếp hàng thứ 5 và được phong chức Huyện hầu.
Sau khi Lê Thái Tổ qua đời vào năm 1433, ông và một số quần thần nhận di chiếu của Thái tử Lê Nguyên Long và nhận chức nhiếp chính cai giáo hoàng đế. Năm 1437, ông được phong chức Chính sự kiêm Tri từ tụng.
Trong suốt cuộc đời, Nguyễn Xí đã có nhiều đóng góp lớn cho nước Việt Nam và được các vị vua Hậu Lê trọng dụng. Sau khi qua đời vào năm 1465, ông được truy tặng chức Thái sư và thụy hiệu Nghĩa Vũ.
Đền thờ Nguyễn Xí
Di sản và tưởng nhớ
Ngày 30 tháng Giêng hàng năm, tại Đền thờ Nguyễn Xí ở xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, được tổ chức Lễ Hội Mừng Công hay Lễ Hội Đền Thái Sư Cương Quốc Công Nguyễn Xí. Lễ hội thu hút đông đảo lãnh đạo và nhân dân địa phương, cũng như du khách trong và ngoài nước tham dự, góp phần tạo không khí vui tươi và tôn vinh các anh hùng đã hi sinh vì đất nước.
Ngoài ra, tên Nguyễn Xí còn được đặt cho nhiều địa điểm trên khắp Việt Nam như phố Nguyễn Xí ở Hà Nội, con đường ở quận Bình Thạnh, TP.HCM, phố Nguyễn Xí ở Tx Cửa Lò, phố Nguyễn Xí ở Vinh, phố Nguyễn Xí ở Hà Tĩnh và con đường ở Nghi Xuân, Hà Tĩnh.
Nguyễn Xí là một nhân vật lịch sử vĩ đại và từng để lại dấu ấn không thể xóa bỏ trong lịch sử Việt Nam.
