Lý Nam Đế, hay còn được biết đến với cái tên Lý Bí hoặc Lý Bôn, là nhà sáng lập của triều đại Lý và quốc gia Vạn Xuân. Ông đã trị vì từ năm 544 đến năm 548 và hiện nay được coi là một trong 14 anh hùng dân tộc Việt Nam.
Một tầm nhìn về tuổi thơ và nguồn gốc
Sinh vào ngày 17 tháng 10 năm 503, Lý Bí truyền thốn từ nguồn sách sử rằng tổ tiên của ông là những người Trung Quốc đã lưu vong trước thời kỳ Đông Tấn của nhà Hán Tây và nhà Hán Đông năm trăm năm trước đó.
Sự nghiệp công chức của Lý Bí
Sau này, Lý Bí trở thành một quan chức địa phương ở Giao Châu, một khu vực thuộc Bắc Việt Nam ngày nay, tương đương với khu vực Hà Nội hiện đại. Theo sách Nan Qi shu (Sách của nhà Nguyên Nam) và Chen shu (Sách của nhà Trần), Lý Bôn đã thuộc về tầng lớp quý tộc nói tiếng Trung địa phương ở đồng bằng sông Hồng và họ muốn thành lập một triều đại riêng của mình.
Chống lại chế độ chiếm đóng của Trung Quốc và Chăm Pa
Trong thời gian Lý Bí cai trị, Trung Quốc đang trải qua một cuộc nội chiến. Ông ngày càng thất vọng với sự tham nhũng của chế độ chiếm đóng Liang và sự thù địch của họ đối với dân số địa phương. Sau đó, Lý Bí từ chức và nổi dậy vào năm 541 chống lại triều đại Liang đang thống trị Giao Châu.
Với sự hỗ trợ của nhiều người, lực lượng kháng chiến của Lý Bí trở nên mạnh mẽ hơn. Trưởng làng Chu Diên (nay là Đan Phượng, Hà Nội), Triệu Túc và con trai của ông, Triệu Quang Phục, đã đến với quân đội của Lý Bí. Hơn nữa, quân đội của Lý Bí có một vị tướng 60 tuổi tên Phạm Tu, người đã giúp ông xây dựng quân đội kháng chiến. Lý Bí đã tập hợp quý tộc và bộ tộc trong thung lũng sông Hồng và hình thành một quân đội để nổi dậy chống lại chế độ chiếm đóng Liang. Vào mùa hè năm 543, quân đội kháng chiến của ông giành chiến thắng quyết định tại Hepu, dẫn đến sự đuổi việc triều đại chiếm đóng Liang khỏi Giao Châu/Bắc Việt Nam. Vào tháng 2 của năm sau đó, nhân dân tuyên bố Lý Bí là Hoàng đế Lý Nam Đế, với ý định thể hiện tình hình ngang hàng với các Hoàng đế Trung Quốc. Ông đặt tên cho vương quốc mới là Vạn Xuân (Ewiger Frühling).
Quân đội của ông cũng chống lại cuộc tấn công của Chăm Pa ở phía nam, người đã liên minh với Liang.
Cai trị Vạn Xuân
Lý Nam Đế đặt thủ đô ở Long Biên (nay là Hà Nội hiện đại) và bao vây mình bằng một nhóm lãnh đạo hiệu quả gồm các quan chức quân đội và hành chính. Ông nhận được sự hỗ trợ từ các chỉ huy quân đội nổi tiếng như Phạm Tu, Triệu Túc, Triệu Quang Phục (con trai của Triệu Túc, sau này được biết đến với tên Triệu Việt Vương) và Tinh Thiều. Lý Nam Đế đã xây dựng nhiều thành trì ở các địa điểm chiến lược trên toàn Vạn Xuân để đối phó với nguy cơ từ phía Trung Quốc ở phía bắc và từ vương quốc Chăm Pa ở phía nam. Ông cũng thành lập trường đại học quốc gia đầu tiên dành cho các nhà khoa học, thực hiện các cải cách về đất đai và khuyến khích dân số biết chữ. Ông đặt nền móng cho nhiều cải cách theo mô hình xã hội Trung Quốc.
Tuy nhiên, trong quốc gia mới thành lập, không có sự hòa bình kéo dài. Vào tháng 10 năm 544, triều đại Liang đã gửi một đội quân do tướng quân Chen Baxian chỉ huy để chiếm lại Giao Châu và đàn áp cuộc nổi dậy của Lý Nam Đế. Đến mùa xuân năm 545, Chen đã tàn phá một phần lớn Giao Châu. Cuộc xâm lược đầu tiên của ông đã bị quân đội của Lý Nam Đế chống lại trong nhiều tháng. Tuy nhiên, vào mùa đông năm 545, quân đội của Lý Nam Đế đã bị Chen Baxian đánh bại bất ngờ. Lý Nam Đế và triều đình của ông đã phải rời Long Biên và trốn về vùng núi ở phía tây. Quân đội của Lý đã mệt mỏi và Lý Nam Đế cũng trở nên ngày càng ốm yếu sau nhiều tháng sống dưới bầu trời hoang dã. Ông nhận ra rằng bệnh tình của mình sẽ không cho phép ông tập trung lực lượng và tiến hành một cuộc kháng chiến thành công chống lại quân đội Trung Quốc hoàng gia. Vào tháng 2 năm 548, ông từ bỏ quyền lực hoàng gia và trao quyền cho anh trai lớn hơn của mình, Lý Thiên Bảo, người cai trị như một đồng cai trị từ năm 548 cho đến khi qua đời vào năm 555, và Triệu Quang Phục, lệnh động cơ của ông.
Sự qua đời
Vào tháng 4 năm 548, Lý Nam Đế qua đời sau nhiều tháng chống chọi với một căn bệnh nặng nề ở vùng Tây Bắc Việt Nam, giữa sông Hồng và sông Đuống, khi các thành viên của bộ tộc địa phương Qiulao hoặc Qulao giết ông, với hy vọng chống lại quân đội Liang đang xâm lược. Người kế vị của ông, Triệu Quang Phục (sau này được biết đến với tên Triệu Việt Vương), tiếp tục kháng chiến và từ đó chống lại người Trung Quốc trong năm 550. Mặc dù Trung Quốc đã chiếm đóng Việt Nam trong khoảng 1.000 năm, Lý Nam Đế đã thành công trong việc thành lập một quốc gia mang lại cho Việt Nam khoảng 60 năm độc lập.
Tài liệu tham khảo
- Catherine Churchman: The People Between the Rivers: The Rise and Fall of a Bronze Drum Culture, 200-750 CE, Rowman & Littlefield Publishers, 2016.
- Keith Weller Taylor: The Birth of the Vietnam, University of California Press, 1983.