Đường Nguyễn Trãi, một con đường lịch sử và đầy ý nghĩa, nằm ở quận Đống Đa và quận Thanh Xuân, Hà Nội. Với độ dài 2.170m và chiều rộng 40m, con đường này đã trở thành một phần không thể thiếu của thành phố.
Một hành trình qua thời gian và lịch sử
Nay, con đường đã được chia thành nhiều phường như Ngã Tư Sở, Thượng Đình, Thanh Xuân Trung, Thanh Xuân Bắc và Thanh Xuân Nam. Qua đường Nguyễn Trãi, ta có thể đi qua khu công nghiệp Thượng Đình và thấy những xí nghiệp và nhà máy lớn từng tồn tại trong quá khứ.
Tên Nguyễn Trãi được đặt cho đường này từ năm 1980. Tuy nhiên, nó đã tồn tại từ rất lâu và là một phần của con đường thượng đạo - một con đường giao thông quan trọng từ thời Lý - Trần. Trong thời kỳ đó, có hai con đường nối Thăng Long với các trấn phía Nam, một trong số đó là con đường thượng đạo, hay còn được gọi là đường lai kinh. Đoạn đường này bao gồm cả đường Nguyễn Trãi ngày nay, sau đó theo quốc lộ số 6 đến Chúc Sơn, rẽ sang quốc lộ 21B, vượt qua sông Yên Duyệt, tiếp tục sang quốc lộ 21A, và tiếp tục qua Nho Quan để vào vùng đồi núi phía tây Thanh Hóa.
Ngày xưa, đường không thẳng như hiện nay, đặc biệt là ở đoạn đầu đường Nguyễn Trãi ngày nay. Cầu bắc ngang sông Tô Lịch không phải là Cầu Mới như bây giờ, mà là cầu Nhân Mục hoặc còn được gọi là Cống Mọc, cách Cầu Mới khoảng 300 mét về phía bắc. Đây chính là nơi diễn ra hai trận chiến thắng quan trọng của nghĩa quân Lam Sơn vào thế kỷ XV.
Những trận chiến lịch sử tại đường Nguyễn Trãi
Tháng 10 năm 1426, nghĩa quân Lam Sơn vây thành Đông Quan (Hà Nội). Ngày 20, tướng Minh là Viên Lượng dẫn quân ra giải vây. Quân ta do Lý Triện và Đỗ Bí chủ huy đã mai phục ở cầu Nhân Mục. Khi đợi giặc sang hết bên kia cầu, quân ta đã tấn công và tiêu diệt hơn một nghìn tên, bắt sống Viên Lượng.
Chưa đầy một tháng sau đó, nghĩa quân Lam Sơn đã đánh thắng quân Minh lần nữa tại cầu này. Đầu tháng 11 năm 1446, Vương Thông được bổ nhiệm làm Tổng binh (Tổng chỉ huy quân xâm lược nhà Minh). Ông muốn giành thế chủ động trên chiến trường, vì vậy ông sai Sơn Thọ và Mã Kỳ đem quân đánh nổi đến vùng Bình Đà để hạ trại. Tới buổi chiều, quân ta do Phạm Văn Xảo và Trịnh Khả chỉ huy đã ập tới và nhử giặc về phía Ba La (gần Hà Đông), để tiếp tục đánh. Chiến đấu này đã giết tới hàng ngàn tên quân địch. Những người còn sống đã chạy về Đông Quan. Nghĩa quân tiếp tục truy kích đến tận cầu Nhân Mục, tiêu diệt thêm một số quân địch và bắt sống năm trăm tên khác tại đây.
Nguyễn Trãi - Nhà chính trị và tài năng văn hóa
Nguyễn Trãi (1380-1442) - hiệu là Ức Trai, con trưởng của Nguyễn Phi Khanh và Trần Thị Thái (con gái Trần Nguyên Đán). Ông sinh ra tại làng Chi Ngại, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương và sau này dời về ở làng Nhị Khê, huyện Thường Tín - Hà Nội ngày nay.
Nguyễn Trãi đã đỗ Thái học sinh (tiến sĩ) năm 1400 đời Hồ Quý Ly. Sau đó, ông đã làm quan cùng triều với cha mình. Tuy nhiên, năm 1407, quân Minh đã xâm lược nước ta và làm cho nhà Hồ mất đi. Nguyễn Phi Khanh bị bắt và đưa sang Trung Quốc. Nguyễn Trãi theo cha đến ải Nam Quan và sau đó trở về tìm cách cứu nước. Có thể ông bị địch giam lỏng ở Đông Quan (Hà Nội ngày nay). Cho đến khoảng năm 1415, ông mới trốn thoát và tìm đến Lam Sơn để tham gia khởi nghĩa cùng Lê Lợi. Ông dần dần trở thành người cộng sự xuất sắc nhất của Lê Lợi.
Năm 1427, sau khi đánh đuổi được quân Minh, ông đã thay Lê Lợi thảo Báo cáo bình Ngô, một bản Tuyên ngôn độc lập của riêng mình. Tiếp theo đó, ông đã góp phần xây dựng đất nước ở mọi phương diện, từ chính trị, văn hóa, đến xã hội... Tuy nhiên, những cuối cùng, triều đình bị chia rẽ và đầy bất hòa. Ông đã quyết định về nghỉ dưỡng ở Côn Sơn, gần làng Chi Ngại, nơi ông sinh ra và cũng là nơi từng cất công ẩn dật.
Năm 1440, Lê Thái Tông mời ông ra giúp nước. Ông đã đồng ý và tiến về. Tuy nhiên, chỉ sau 2 năm, khi Thái Tông đi duyệt binh ở Chí Linh, vua đã ghé qua Côn Sơn để thăm ông. Nhưng khi về, vị vua không còn, và bên cạnh ông là bà Nguyễn Thị Lộ, người thiếp của Nguyễn Trãi. Những người có quyền lực và đố kị Nguyễn Trãi đã kết án ông với tội giết vua và đuổi ông đi ba họ.
Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà chính trị và quân sự tài ba, mà còn là một nhà văn hóa, nhà thơ và nghệ sĩ lỗi lạc. Ông để lại nhiều tác phẩm viết về chính trị, lịch sử, địa lý, cũng như nhiều tác phẩm thơ văn bằng chữ Hán và chữ Nôm, có giá trị về nội dung tư tưởng cũng như về nghệ thuật.
Với những kỷ niệm và tầm quan trọng lịch sử của mình, con đường Nguyễn Trãi là một phần không thể thiếu của Hà Nội hiện đại. Đó là một hành trình qua thời gian và lịch sử, đồng thời là một biểu tượng của sự kiên cường và đấu tranh của dân tộc Việt Nam.