Nhà biệt thự 49 phố Trần Hưng Đạo - 46 phố Hàng Bài do Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội làm chủ đầu tư, với sự hỗ trợ kỹ thuật của các chuyên gia vùng Ile-de-France (Pháp) đã hoàn thành việc tu bổ toàn bộ kiến trúc bên ngoài. Ảnh: Viết Thành
Giữ vững giá trị nhưng không quên khai thác hiệu quả - đó là sứ mạng mà các biệt thự Pháp cổ tại Hà Nội đang phải đối mặt. Dù đã được phân loại và bảo tồn từ năm 2013, nhưng nhiều công trình này đang khốn khổ trong việc duy trì và phát triển. Chính vì vậy, cần có sự kết hợp giữa bảo tồn và khai thác để thực sự tận dụng hết giá trị của chúng.
Tình trạng hư hỏng, biến dạng
Theo danh mục nhà của thành phố Hà Nội, có tổng cộng 1.216 biệt thự kiến trúc Pháp được xây dựng trước năm 1954, bao gồm biệt thự thuộc sở hữu nhà nước, biệt thự thuộc sở hữu hỗn hợp giữa Nhà nước và các hộ dân hoặc giữa các hộ dân với nhau, và biệt thự thuộc sở hữu tư nhân. Mặc dù có giá trị lịch sử văn hóa, cảnh quan đô thị và kiến trúc nghệ thuật, nhưng nhiều biệt thự này đang trải qua quá trình suy tàn nghiêm trọng.
Theo kiến trúc sư Thái Vũ Mạnh Linh, nhiều biệt thự hiện đang bị hư hỏng nặng hoặc biến dạng do quá trình cơi nới diễn ra trong nhiều năm, đặc biệt là đối với những biệt thự thuộc sở hữu hỗn hợp giữa Nhà nước và các hộ dân hoặc giữa các hộ dân với nhau, hoặc các biệt thự thuộc sở hữu tư nhân.
Công tác bảo tồn, duy tu và tôn tạo các công trình kiến trúc Pháp tại Thủ đô vẫn còn chưa hoàn chỉnh. Sự hiểu biết về giá trị của di sản chưa đồng nhất giữa các chủ sở hữu. Nhiều công trình kiến trúc chưa được xếp hạng và đã thay đổi so với ban đầu trong quá trình sử dụng và chuyển nhượng.
Khai thác và phát huy giá trị biệt thự cổ
Để bảo tồn và phát triển hiệu quả các công trình kiến trúc Pháp, Thành phố Hà Nội cần thực hiện mô hình bảo tồn thích ứng. Điều này có nghĩa là bảo tồn di sản cổ và bổ sung giá trị mới phù hợp với cộng đồng và xã hội đương đại.
Theo Tiến sĩ, kiến trúc sư Trương Ngọc Lân, việc bảo tồn phải đi cùng với khai thác hiệu quả kinh tế - xã hội từ các công trình. Điều này có thể đạt được bằng cách khôi phục ngôn ngữ kiến trúc gốc, giữ nguyên tính nguyên bản của công trình và sắp xếp hợp lý với tầm nhìn của các tuyến phố.
Với riêng các công trình kiến trúc Pháp, cần phải thích ứng và linh hoạt trong quá trình bảo tồn. Cần ưu tiên bảo tồn và tôn tạo công trình công cộng và không gian công cộng, giữ được tính nguyên bản của công trình. Đối với các khu hỗn hợp, cần linh hoạt trong quá trình cải tạo để không làm ảnh hưởng đến các giá trị cần được bảo tồn.
Giáo dục cộng đồng và tạo sức mạnh
Bảo tồn di sản không chỉ đơn thuần là công tác vật chất, mà còn yêu cầu sự tuyên truyền và giáo dục cộng đồng. Cần tạo ra những cơ hội để cộng đồng hiểu đúng và tham gia vào việc bảo tồn các công trình kiến trúc cổ.
Theo kiến trúc sư Thái Vũ Mạnh Linh, việc đào sâu vào giá trị tinh thần và phi vật thể của các biệt thự Pháp cổ là điều cần thiết. Công trình kiến trúc đô thị có vai trò quan trọng trong việc tạo nên hồn cốt của một thành phố, mang trong mình những giá trị to lớn không thể định lượng.
Bảo tồn và khai thác các biệt thự Pháp cổ tại Hà Nội là một sứ mạng quan trọng. Thành phố nên nhận diện đúng giá trị và phân loại di sản để có những kịch bản khai thác phù hợp. Việc này cần sự cân nhắc và hiểu biết sâu rộng về quỹ di sản thế giới để áp dụng mô hình bảo tồn hiệu quả và bền vững.